Paragrafta Sıralama Sorularını Çözmenin Püf Noktaları
Paragrafta sıralama sorularını çözme de amaç, verilen cümleleri mantıksal ve anlamsal bütünlüğü bozmadan doğru sıraya koymaktır. Bu sorular bilgi ezberinden çok metin çözümleme becerisini ölçer; dolayısıyla hızlı okumadan ziyade doğru ipuçlarını yakalamak önemlidir.
En temel püf noktası, önce omurgayı bulmaktır. Giriş gelişme ve sonuç cümlelerine odaklanmak ilk yapılması gereken şeydir. Giriş genellikle tanımlayıcı ya da konuyu açan niteliktedir, öncesinde bir şeye gönderme yapmaz. Sonuç ise toparlar, geneller veya çıkarım sunar. Giriş cümlesini bulurken zamir ve gönderimlere dikkat etmek güçlü bir taktiktir. “Bu, şu, bunlar, o, söz konusu, ilki - ikincisi, böyle, bundan” gibi sözcükler önceki bir ifadeye dayanır; dolayısıyla bu tür zamirlerle başlayan cümleler giriş olamaz.
Benzer şekilde, “bu nedenle, bununla birlikte, oysa, ancak, kısacası” gibi bağlaçlarla açılan cümleler de genellikle ilk sıraya uygun değildir; çünkü bu bağlaçlar önceki bir yargıyla ilişki kurar.
Girişte referanssız, bağımsız, kapsamlı bir ifade arayın. Cümlelerin birbirine nasıl bağlandığını okumak ikinci kritik adımdır. Bağlaçlar burada pusulanızdır. Neden–sonuç ilişkisi kuran “çünkü, bu yüzden, bu nedenle” ifadelere, zıtlık kuran “ancak, oysa, ne var ki, buna karşın” dönüşlerine, örnekleme yapan “örneğin, mesela” vurgularına dikkat edin.
Mantık akışı çoğu zaman genel → özel, tanım → örnek, problem → çözüm, neden → sonuç ya da süreç → sonuç biçiminde ilerler. “Bu nedenle”yi gördüğünüzde, öncesinde bir gerekçe ya da problem anlatımı arayın; “ancak/oysa” görürseniz, önceki cümlenin aksi yönünde bir yargı bulmaya çalışın. Anahtar kelime zinciri oluşturmak üçüncü püf noktasıdır. Metnin kavram çekirdeğini belirleyen sözcükler, eş anlamlılar ve yakın alan terimleri cümleler boyunca iz sürer.
Türkçe özel derste bir cümle “dijital okuryazarlık”tan söz edip sonraki cümle “ekran süresi” ve “dikkat dağılımı” gibi aynı temaya dokunuyorsa, bu iki cümle yan yana gelmeye yatkındır. Cümle sonundaki bir kavramın, bir sonraki cümlenin başında yeniden yakalanması akışın sağlam olduğunu gösterir. Benzer biçimde, aynı kişi/zaman kipinin korunması da önemlidir; geniş zamandan geçmiş zamana, “o”dan “biz”e gerekçesiz sıçramalar akışı bozar. Sonuç cümlesini ayırt etmek çoğu zaman işinizi kolaylaştırır.
Toparlayan ton, genelleme, öneri ya da çıkarım ifadesi sonuç göstergesidir. “Kısacası, özetle, sonuç olarak, bu yüzden” gibi kalıplar sık sinyaldir; fakat yalnızca bağlaca değil, cümlenin işlevine bakın.
Yeni bir alt başlık açmıyor, tartışmayı kapatıyor olmalıdır. Bu cümleyi belirledikten sonra geriye kalan cümleleri neden–sonuç ve genel–özel köprüleriyle yerleştirmek hız kazandırır. Seçenek üzerinden eleme yapmak pratik bir stratejidir. Girişi ve/veya sonucu güçlü biçimde tespit ettiyseniz, bu cümleyi ilk ya da son sırada göstermeyen şıkları hemen eleyin. Geriye kalan seçeneklerde, “bağlaç–zamir–zaman” üçlüsünün tutarlılığına bakın. Bir şıkta “ancak”tan önce zıt bir yargı yoksa, “bu nedenle”den önce neden verilmemişse ya da “bu/şu”nun referansı bulunmuyorsa o dizilim yanlıştır. Zaman yönetimi de ayrı bir püf noktasıdır.
Soru başına kendinize makul bir tavan koyun; örneğin ilk turda en fazla iki–üç dakika. Giriş ve sonuç adayını hızlıca işaretleyip makul bir akış oluşturun, takılırsanız işaretleyip ilerleyin. İkinci turda kalan iki–üç seçenek arasında mikro kontrol yapın: zamir referansı var mı, bağlaç öncülü doğru mu, kişi ve zaman kipleri sıçramadan ilerliyor mu?
Bu yaklaşım hem hız hem doğruluk getirir. Sık yapılan hataları bilmek de faydalıdır. Yalnızca konu benzerliğine aldanıp zamir gönderimini görmezden gelmek, bağlaçların gerektirdiği öncül–ardıl ilişkisini ters kurmak, sonuç cümlesinde yeni bir argüman açmak ve kişi/zaman uyumunu atlamak en yaygın hatalardır. Her yanlış dizilimde hangi kurala takıldığınızı kısa bir notla işaretleyin; birkaç denemeden sonra kişisel hata deseniniz belirginleşir. Son olarak, kısa alıştırma döngüsüyle tekniği yerleştirin.
Günlük 10 dakikalık bir çalışma planında beş cümleli iki soru çözün; ilk dakikada giriş ve sonuç adayını seçin, sonra bağlaç–zamir–zaman ipuçlarıyla orta cümleleri oturtun, en sonda paragrafı baştan sona akış testine tabi tutun. Bu küçük ama düzenli tekrar, paragraf sıralama sorularında güveninizi ve hızınızı görünür biçimde artıracaktır.